پدیده مد موضوعی است که بسیاری تصور می کنند تنها حربه ای است برای افزایش فروش. مفهوم مد اما تعبیری پیچیده است که با فهم آن کلید انبوهی از سوالات در دست ما خواهد بود. تصوری که امروزه ما از مد داریم تصوری است که رسانه های غربی از مد برای ما ساخته اند. مد تنها مد غربی نیست، اینگونه می توان بیان کرد که پیروی نکردن از مد هم نوعی مد است. ما بخواهیم یا نخواهیم در جریان یک مد شنا می کنیم. در ادامه مطلبی کوتاه و مصور از سیر لباس در ایران ارائه گردیده است.
سیر تطور پوشش ایرانی از گذشته تاکنون
 
مدل لباس در دوره قاجار
لباس و مد در دوره قاجار
دوره قاجار
 لباس و مد قاجاریه، شاید دیرپاترین مد ایرانی در دوره معاصر باشد، نبود ارتباطات، نبود امکان تنوع در پوشاک و خصایص فرهنگی مردمان باعث شده بود ده ها سال کم و بیش یک مد ثابت در دوره قاجار تا پهلوی اول حاکم باشد.
لباس مردان در دوره قاجار چیزی بیش از این نبود؛ پیراهن زیر یا زیرپوش ـ زیرپیراهنی امروز ـ پیراهن رو، جلیقه، قبا یا جبه، شال کمر و کمربند، سرداری، عبا و شنل و کلاه معروف قجری که استوانه ای کوتاه بود.
در دوره قاجاریه، مفهوم مد برای زنان چندان معنایی نداشت، زیرا ارتباطات اجتماعی زنان بسیار محدود بود. زنان در دوره قاجار، دامن شلواری، چارقد، چادر، روبنده، پیچه یا نقاب می پوشیدند. با وقوع انقلاب مشروطه در آخرین سال های دوره قاجار موجی از مدهای اروپایی روانه ایران شد؛ مدگرایان ایرانی در این دوره، شیفته مدهای فرانسوی بودند.
 
لباس در دوره رضاشاه دهه 1320
مد و لباس در دهه ۱۳۲۰ و دوره رضاشاه
دهه ۲۰؛ لباس متحدالشکل
دهه ۲۰ شمسی را باید یک مبدا در تحول لباس و تیپ ایرانی به شمار آورد. رضاشاه در راستای برنامه های مدرنیزاسیون اجباری خود لباس «متحدالشکل» را از ابتدای سلطنت ۱۶ ساله اش در دستور کار خود قرار داد: ممنوعیت لباس قجری، ممنوعیت حجاب، اجباری شدن کت و شلوار و کلاه پهلوی و در نهایت کلاه شاپو و در یک کلام «فرنگی شدن از فرق سر تا نوک پا» در دوره رضاخان، یونیفرم های اداری و نظامی ایران از آلمانی ها کپی برداری می شد و حتی سبیل هیتلری پدیده نوظهور تیپ ایرانی در سال های قبل از شهریور ۱۳۲۰ بود که تا سال ها در فرهنگ عامه ایرانی حاضر بود.
سقوط رضاشاه و اشغال ایران توسط نیروهای متفقین، مهم ترین حوادث دهه ۲۰ شمسی است. اتفاقا هر کدام از این رویدادها، اثر مستقیم و قابل تاملی بر تیپ و لباس ایرانی داشت. در این فضا حتی در طراحی جدید لباس های نظامی ایران، کاملااز الگوی آمریکایی کپی برداری شده بود و یونیفرم های نظامیان ایرانی شباهت عجیبی به یونیفرم های آمریکایی داشت. دهه ۲۰ را می توان دهه کلاه شاپو نامید!
 
مدل لباس زمان شاه
مدل لباس در دوره محمدرضاه و پیش از انقلاب اسلامی
دهه ۵۰؛ تحول در مد ایرانی
شهرهای بزرگ به دلیل خصوصیات اجتماعی و اقتصادی و ارتباطات فرهنگی همیشه محل صدور مد و لباس به شهرهای کوچک و حتی روستاها بود. دو نیروی موثر در گسترش مد و مدگرایی، زنان و جوانان بودند؛ در دهه ۵۰ این دو نیروی موثر با تمام قوا به دنبال مد بودند، مد و لباس ایرانی در دهه ۵۰ تحت تاثیر دهه ۷۰ میلادی غرب، دچار یک تحول بزرگ شد. در دهه ۵۰، مجلات و ژورنال های غربی سهم عمده ای در مدگرایی جامعه به عهده داشتند، جریان رسمی نشریات وابسته به رژیم پهلوی ـ مثل زن روز، اطلاعات جوانان و… این موج را تقویت می کردند، از سوی دیگر گروه های پانک، هیپی ها، آرایش موی مخصوص بیتل ها، جوانان شهرنشین ایرانی را تحت تاثیر قرار داده بود.
 
مد در ایران تاریخ مد

مدی که پس از انقلاب اسلامی بوجود آمد، می توان در نوع پوشش پیش از انقلاب رهبران انقلاب اسلامی دید. مد ساده و بی آلایش.
موی بلند، عینک های فریم کائوچویی، شلوارهای پاچه گشاد، پیراهن های یقه باز و کت هایی که یقه آنها روی پیراهن پخش می شد، مهم ترین المان مدل های دهه ۵۰ بود. اگر به فیلم های دوران انقلاب نگاه کنیم، بسیاری از جوانان چنین ظاهری داشتند.
 
مد دهه 60 مد انقلابی
مد دهه ۱۳۶۰ شمسی و پس از انقلاب. این نوع مد را به جرات می توان مد انقلابی نامید.
دهه ۶۰؛ مد انقلابی
با پیروزی انقلاب اسلامی و عقبگرد مد و فرهنگ غربی در سطح جامعه و حتی در شهرهای بزرگ، فرهنگ پوشش ایرانیان نیز دچار تحول شد. میل به ساده زیستی، دوری از مد و جنگ تحمیلی هشت ساله، همه و همه باعث شد اصولامد در سال های دهه ۶۰ شمسی به حاشیه برود، لباس مردان ایرانی در این سال ها به شلوارهای پارچه ای گشاد و پیراهن های ساده تغییر یافت. لباس رسمی و اداری در این سال ها هم کت و شلوار بدون کراوات بود.
 
مد انقلابی در ایران

لباس های ساده و توجه به باطن بیش از ظاهر خود سبب شد تا نوع خاصی از پوشش پس از انقلاب بوجود آید که می توان انرا مد انقلابی نامید.
ریش و سبیل یا سبیل تک آرایش معمول صورت مردان ایرانی در این دهه بود. در دهه ۶۰، کراوات به عنوان نمادی از فرهنگ غربی به حاشیه رفت و به تیپ های خاصی از جامعه منحصر شد.
 
مد در ایران

در دهه شصت معدودی از افراد بودند لباس و ظاهر خود را با سبک و سیاق روز دنیا هماهنگ می کردند این افراد بیشتر از فرهیختگان و طبقه های بالای اجتماعی بودند.
مانتو به عنوان یک لباس ایرانی زنانه هم در کنار چادر در این دهه تن پوش غالب زنان ایرانی بود. در سال های دهه ۶۰ عملامد و مدگرایی به حاشیه رفته بود، مدپرستان معدود آن دوره که تحت تاثیر فیلم های قاچاق هندی و هالیوودی به سر و وضعشان می رسیدند، اگر پا به خیابان می گذاشتند احتمالابا برخورد گشت هایی که مسئول برخورد با مظاهر غربی و بدحجابی بودند مواجه می شدند.به طور خیلی خلاصه می توان گفت در دهه ۶۰، فکر و ذکر مردم مد نبود!
 
مد در دهه هفتاد
مد در دهه ۱۳۷۰
دهه ۷۰؛ تحول دوباره مد ایرانی(سالهای اپل(epol) و فکل(fokol))
با پایان جنگ و از میان رفتن الزامات خاص اقتصادی و سیاسی آن از یک سو و آغاز دوره تاثیر همه جانبه رسانه هایی چون ویدئو و ماهواره، دوباره موج مدگرایی در جامعه آغاز شد. کاهش سختگیری ها و افزایش واردات البسه خارجی هم در تشدید این فضا موثر بود.
دهه ۷۰ کم کم شلوارهای پارچه ای جای خود را به جین های تنگ داد و پیراهن های معمولی مردانه به تی شرت تبدیل شد، آرایشگاه های مردانه دیگر فقط وظیفه کوتاه کردن موها را به عهده نداشتند.
مدهای زودگذر و دیرگذر! مرتب به جامعه می آمد، حتی برخی سریال های تلویزیونی الهام بخش لباس و مد بودند، مثلامدل لباس شعبان بی مخ در سریال هزاردستان. باعث تولد مانتوی خفاشی یا هزاردستانی در آن سال ها شد. مدل های مختلف روسری و مانتو و تنوع در این حوزه، اتفاق مهم لباس زنانه ایرانی در دهه ۷۰ بود. در این دهه، همچنان سبیل به عنوان یک نماد مردانه جای خود را حفظ کرده بود، اتفاقی که البته خیلی دوام نیاورد!
 
مد در دهه 80 در ایران
مد در دهه هشتاد سالهای ژل، تی شریت و شلوار جین
دهه ۸۰؛ دهه اینترنت
دهه ۸۰، دهه اینترنت بود. مد و مدگرایی اگر تا قبل از آن از پنجره تنگ ویدئو و ماهواره سلانه سلانه به خانه ها و میان جوانان و مردم می آمد، حالااز بزرگراهی به نام اینترنت مستقیما به خانه ها می آمد. سرعت تحول مد در دهه ۸۰، سریع ترین دوره بود، به طوری که شاید هر سال یک مد در جامعه می آمد و برچسب «دمده» یا «از مدافتاده» به لباس های نه چندان کهنه داخل کمدها می خورد. مانتوفروشی آنقدر زیاد و متنوع بود که قیمت آن کمتر با افزایش روبه رو می شد و جزو متنوع ترین و ارزان ترین تن پوش های دهه ۸۰ بود.
در دهه ۸۰ بود که سبیل از فرهنگ مد و ظاهر بسیاری از ایرانی ها رخت بربست. در عکس های این دهه، دوباره ردپای پنهان و آشکار کراوات دیده شد، در دهه ۸۰، افراط در مد به حدی رسید که پلیس دوباره مانند سال های دهه ۶۰ به برخورد مستقیم با گونه های افراطی و ناهنجار مد و مدگرایی پرداخت. داستان مد و مدگرایی به نظر پایانی ندارد و ما در دومین سال دهه ۹۰ خورشیدی، میراث دار این فرهنگ هستیم.

در هر جامعه‌ای بنا به شرایط، نوع پوشاک و پوشش زنان و مردان متفاوت است. تاریخچه پوشاک به طور کلی بخشی از تاریخ تمدن و فرهنگ انسان است و برای آگاهی از پوشش در ایران، باید فرهنگ مردم ایران را هم بررسی کرد. پوشاک بدن انسان را از آب و هوا و دیگر مخاطرات موجود در طبیعت حفظ می‌کند. همچنین پوشاک می‌تواند برای راحتی، حجب و حیا و نیز برای ایمنی مورد استفاده قرار گیرند. می توان پوشاک را نشان دهندهٔ باورهای مذهبی، فرهنگی و دیگر معانی اجتماعی دانست. امروزه و در قرن ۲۱ استفاده از پوشاک بیشتر به خاطر پیروی از مد و شیک‌پوشی است تا به خاطر راحتی و دیگر استفاده‌های آن …

نوع لباس و پوشاک در ایران باستان هم بنا به شرایطی که بوده است همیشه سبک و اسلوب خاصی داشته ‌است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پوشش تمام بدن در دوره‌های مختلف تاریخی چه نزد زنان و چه نزد مردان در ایران یک حقیقت بوده‌ است و به هیچ وجه ایرانیان در برهنگی به سر نمی برده‌اند. اما این را بایستی در نظر داشت که پوشش کامل و آراسته همراه با تزیینات زنان در ایران، با پوشش چادر سیاه بسیار متفاوت بود و سبک خاص خودش را داشته است. برخی معتقد هستند که این پوشش کامل و آراسته به نوعی ریشه به وجود آمدن حجاب در دنیا است.

تاریخچه پوشش در ایران نیز پیوندی عمیق با حجاب، به معنای پوشش کامل و زیبایی شناسی و زیبایی دوستی دارد. سرزمین ایران سرآمد زیبایی ها و ظرافتهاست، مردم ما حامل فرهنگی عمیق و ریشه دار، با آمیزه ای از دین و تاریخ هستند. تاریخی که در اقصا نقاط عالم ریشه دوانده است. هر اندازه فرهنگ و هنر یک سرزمین با بنیانهای اعتقادی و فکری و دیرپای ملتی مرتبط باشد، بر عمق عظمت حس زیبایی شناختی مردم آن سرزمین تاثیر می گذارد.

تجلیّات پوشش و انتخاب نوع لباس و پوشاک در میان زنان ایران چنان چشمگیر است که برخى از اندیشمندان و تمدن نگاران، ایران را منبع اصلى ترویج حجاب در جهان معرفى کرده اند. یافته های پژوهشی نشان می دهد که زنان ایران زمین از زمان مادها (که نخستین ساکنان آریایی ایران زمین بوده اند) حجاب کاملی شامل پیراهن بلند چین دار و شلوار تا مچ پا و چادر و شنلی بلند روی لباس ها، داشته اند. این حجاب در دوران سلسله های مختلف پارس ها نیز معمول بوده است. در زمان زرتشت و قبل و بعد از آن، زنان ایرانی از حجابی کامل برخوردار بوده اند.

برابر متون تاریخی، در همه آن زمان ها پوشاندن موی سر و داشتن لباس بلند و شلوار و چادر رایج بوده است و زنان با آزادی در محیط بیرون خانه رفت و آمد می کردند و هم پای مردان به کار می پرداختند و این امور با حجاب کامل و پرهیز شدید از اختلاط های فساد برانگیز همراه بوده است.

تصاویری که در ادامه ایمیل می بینید بازسازی لباس زنان و بانوان ایرانی در دوره های مختلف تاریخ و نواحی مختلف ایران است. به این معنی که پوشش زنان ایرانی در دوره های مختلف از روی حجاری ها، حکاکی ها، مجسمه ها و سفالینه های به جا مانده از ادوار مختلف ایران کپی برداری و بازسازی شده است. این تصاویر از کتاب “نگار زن” که در سال ۱۳۵۲ توسط انجمن بین المللی زنان ایران منتشر شده است بازنشر شده اند.